İdari Makamların Yetkisi

İdari makamların yetkisi, ancak Anayasa, kanun ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinden doğar. Bu durum idarenin kanuniliği ilkesi/kanuni dayanak ilkesinin bir gereğidir. Anayasa’da “hiçbir kimse veya organ kaynağını Anayasa’dan almayan bir Devlet yetkisi kullanamaz” (m. 6/2) ve “idare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir” (m. 123/1) hükümleri mevcuttur. Buna göre idari makamların yetkileri evvela Anayasa’ya, ardından Anayasa’ya uygun olarak çıkartılan kanunlara ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine dayanır. Bu nedenle idare hukukunda yetki “istisna”, yetkisizlik “kural”dır.

İdari makamların Anayasa, kanunlar ve Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile verilmeyen yetkileri kullanmaları halinde “yetki” bakımından hukuka aykırılık (yokluk veya iptal) ortaya çıkar. Diğer taraftan, idari makamların kendilerine verilen yetkileri kullanmamaları halinde de “yetki” bakımından hukuka aykırılık ortaya çıkar. Zira yetki aynı zamanda idari makamlar için bir görevdir/yükümlülüktür.

Yetkinin görünümlerinden biri de “yer bakımından yetki”dir.

Yer bakımından yetki Anayasa, kanunlar ve Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile idari makamlara verilen yetkinin kullanılabileceği “coğrafi alanı/sınırı” ifade eder. Diğer bir ifadeyle yer bakımından yetki, idari makamların idari işlem tesis edebileceği coğrafi alanı belirler. İdari makamların yetkili bulundukları coğrafi alan dışında işlem tesis etmeleri halinde ise, “yer bakımından yetkisizlik” ortaya çıkar.

5393 sayılı Belediye Kanunu’na göre belediyelerin yetkili oldukları alan belediye sınırlarıdır. Diğer taraftan imar yetkileri bakımından belediyelerin mücavir alanda da yetkileri bulunmaktadır.

3194 sayılı İmar Kanunu’na göre “mücavir alan”, imar mevzuatı bakımından belediyelerin kontrol ve mesuliyeti altına verilmiş olan alanlardır (m. 5). Yine 3194 sayılı İmar Kanunu’na göre imar konusunda belediye ve mücavir alan sınırları içinde belediye, dışında valilik yetkilidir.

Mücavir alan sınırları belediye meclisi ve il idare kurulu kararına dayanarak vilayetlerce Bakanlığa (Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği) gönderilir. Bakanlık bunları inceleyerek, aynen veya değiştirerek tasdik etmeye veya değiştirilmek üzere iadeye yetkilidir. Mücavir alanın ilgili belediye sınırına bitişik olması gerekmez. Ayrıca, bu alanlar köyleri de ihtiva edebilir. Mücavir alandan çıkarılma da aynı usule tabidir. Bakanlık gerekli gördüğü hallerde mücavir alana alma ve çıkarma hususunda resen karar verebilir (3194 sayılı Kanun m. 45).

Mahalli İdarelerin Yangınlar Karşısında Görevleri

5393 sayılı Belediye Kanunu m. 52 ye göre belediye, mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla itfaiye hizmetini yapar veya yaptırır. 5393 sayılı Kanun’a göre itfaiye teşkilâtının çalışma usûl ve esasları, çalışanların görev ve yetkileri, memurluğa alınması için taşımaları gereken nitelikler, alacakları meslek içi eğitim, görevde yükselme, meslekten çıkarılma, giyecekleri kıyafet ve savunma amaçlı olarak kullanacakları aletler ile itfaiye teşkilâtında hizmet gereklerine göre oluşturulacak birimler, İçişleri Bakanlığı’nın görüşü alınarak Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği  Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. Belediye bu yönetmeliğe aykırı olmamak üzere ek düzenlemeler yapabilir. Maddenin 2 nci fıkrasında ise itfaiye hizmetlerinin kesintisiz yürütüleceği hüküm altına alınmıştır.

5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu m. 69 a göre il özel idaresi, yangın, sanayi kazaları, deprem ve diğer doğal afetlerden korunmak veya bunların zararlarını azaltmak amacıyla ilin özelliklerini de dikkate alarak gerekli afet ve acil durum plânlarını yapar, ekip ve donanımı hazırlar. Yine aynı maddeye göre il özel idaresi, il dışında yangın ve doğal afetler meydana gelmesi durumunda, bu bölgelere gerekli yardım ve destek sağlayabilir.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 52 nci maddesi ile 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 7 nci maddesine dayanılarak 21.10.2006 tarihli ve 26326 sayılı Resmî Gazete’de Belediye İtfaiye Yönetmeliği yayımlanmıştır.

Yönetmeliğin 6 ncı maddesinde itfaiye teşkilatının görevleri tek tek sayılmıştır. Bu görevlerden birisi de “İşyeri, eğlence yeri, fabrika ve sanayi kuruluşlarını yangına karşı önlemler yönünden denetlemek, bu konularda mevzuatın öngördüğü raporları vermek ve görüş bildirmek”tir.

Yangına Karşı Gerekli Önlemlerin Alınması Zorunluluğu

İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmeliğin m. 5/h hükmüne göre “Umuma açık istirahat ve eğlence yerleri; patlayıcı, parlayıcı ve yanıcı maddelerin üretildiği, satıldığı ve depolandığı işyerleri;  otuz kişiden fazla çalışanın bulunduğu her türlü işyerleri, ana giriş kapıları dışında cadde ve sokağa doğrudan bağlantısı olmayan ve birden fazla işyerinin bir arada bulunduğu iş hanı, çarşı ve benzeri işyerlerinde yangına karşı gerekli önlemlerinin alındığını gösteren itfaiye raporunun alınması, diğer işyerlerinde ise yangına karşı gerekli tedbirlerin alınmış olması”, işyeri açma ve çalışma ruhsatı alınması için zorunludur. Yönetmeliğin m. 22/2 hükmüne göre de birinci sınıf gayrisıhhî müesseselerin ruhsatlandırılabilmesi için “yangın ve patlamalar için gerekli önlemlerin alındığına dair itfaiye raporu” almış olması zorunludur.

Turizm Tesislerinin Niteliklerine İlişkin Yönetmeliğin 9 uncu maddesine göre ise “turizm belgesi” alınabilmesi için işyeri açma ve çalışma ruhsatının ibrazı zorunludur. Yönetmeliğin geçici madde 1/3 hükmüne uyarınca “(3) Mülga 7/12/2004 tarihli ve 5272 sayılı Belediye Kanunu ile 22/2/2005 tarihli ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun yürürlüğe girdiği tarihten önce verilen turizm işletmesi belgeleri, işyeri açma ve çalışma ruhsatı yerine geçer. Bu şekilde işyeri açma ve çalışma ruhsatı ile belgelendirilmeyen tesislerde; ilave yapılaşma, belge sahibi değişikliği, ana faaliyet konusundaki işletmeci değişikliği durumunda işyeri açma ve çalışma ruhsatı istenir. (Ek cümle: RG-29/8/2023-32294-CK-7519/7 md.) Ayrıca turizm işletmesi belgesi işyeri açma ve çalışma ruhsatı yerine geçen ve sonradan işyeri açma ve çalışma ruhsatı almamış olan tesislerin, yangın önlemlerinin yeterli olduğuna dair ilgili kurumdan uygunluk yazısı alarak 30/4/2024 tarihine kadar (7979 sayılı Cumhurbaşkanı Kararının 1 inci maddesiyle bu fıkrada yer alan “31/12/2023” ibaresi “30/4/2024” şeklinde değiştirilmiştir.) Bakanlığa ibraz edilmesi zorunludur. Verilen sürede istenilen uygun evrakın Bakanlığa gönderilmemesi halinde Kanunun 34 üncü maddesi uyarınca tesisin belgesi iptal edilir.”

Yangına İlişkin Önlemlerle İlgili Sorumluluk

7126 sayılı Sivil Savunma Kanunu’nun ek 9 uncu maddesi ile 1 sayılı CBK’nın 97 nci, 107 nci ve 508 inci maddelerine dayanılarak, 19.12.2007 tarihli ve 26735 sayılı Resmî Gazete’de Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik yayımlanmıştır.

Yönetmelik “a) Ülkedeki her türlü yapı, bina, tesis ile açık ve kapalı alan işletmelerinde alınacak yangın önleme ve söndürme tedbirlerini, b) Yangının ısı, duman, zehirleyici gaz, boğucu gaz ve panik sebebiyle can ve mal güvenliği bakımından yol açabileceği tehlikeleri en aza indirebilmek için yapı, bina, tesis ve işletmelerin tasarım, yapım, kullanım, bakım ve işletim esaslarını kapsa”maktadır (m. 2).

Yönetmeliğin 6 ncı maddesine göre “Bu Yönetmelik hükümlerinin uygulanmasından; a) Yapı ruhsatı vermeye yetkili idareler, görevli, yetkili ve sorumludur.” Maddeye göre “(4) Binaların yangın algılama ve söndürme projeleri, tesisat projelerinden ayrı olarak hazırlanır. Bir kat alanı 2000 m2’den fazla olan katların tahliye projeleri, mimarî projelerden ayrı olarak hazırlanır. Tahliye projeleri diğer yapılarda mimarî projelerde gösterilir. Projeler; ruhsat vermeye yetkili merciler tarafından onaylanarak uygulanır. … (5) Yapı ruhsatı vermeye yetkili merciler; yangın söndürme, algılama ve tahliye projelerinin ve uygulamalarının bu Yönetmelik hükümlerine uygun olup olmadığını denetler”.

05.04.2012 tarihli ve 28255 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Kamu Kurum ve Kuruluşlarına İşçi Alınmasında Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ile Bazı Yönetmeliklerde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile 6 ncı maddenin dördüncü fıkrasında yer alan “Projeler; ilgili belediye itfaiye birimlerinin uygun görüşü alındıktan sonra, belediye ve mücavir alan sınırları içerisinde belediyelerce, belediye ve mücavir alan sınırları dışında ise, valiliklerce onaylanarak uygulanır” ifadesi “Projeler; ruhsat vermeye yetkili merciler tarafından onaylanarak uygulanır.” şeklinde değiştirilmiş; yine 2012 tarihli Yönetmelik değişikliği ile belediye itfaiye birimlerinden uygun görüş alma zorunluluğu kaldırılmıştır.

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğin “Denetim” başlıklı 131 inci maddesine göre

“MADDE 131- (1) Bu Yönetmelik hükümlerinin uygulanıp uygulanmadığı aşağıdaki şekilde denetlenir:

a) Özel yapı, bina, tesis ve işletmeler, mahalli itfaiye teşkilatı ile bunların bağlı veya ilgili olduğu bakanlık ve kamu kurum ve kuruluşlarının müfettişi, kontrolör veya denetim elemanları tarafından denetlenir. Bina sahibi, yöneticisi ve sorumluları denetim elemanlarınca binaların arzu edilen bütün bölümlerini ve teçhizatını göstermek, istenilen bilgi ve belgeleri vermek zorundadır. Denetim sonunda eksik bulunan ve giderilmesi istenilen aksaklıklar ile talep edilen önlemlerin öngörülen uygun süre içerisinde ilgililerce yerine getirilmesi mecburidir.

b) (Değişik: 16/3/2015-2015/7401 K.) Kamu binaları, kurum amiri ve görevlendireceği kişi veya heyet, mülki amir veya görevlendireceği heyet, kurumun bağlı veya ilgili olduğu bakanlık, müsteşarlık, genel müdürlük veya başkanlık müfettişleri veya kontrolörleri tarafından denetlenir. Denetim yetkisini haiz kişiler, kurum, kuruluş ve müesseselerin denetim sonuç raporlarını; bağlı veya ilgili olduğu bakanlık, müsteşarlık, genel müdürlük veya başkanlıklarına gönderir.”

İnsan ve çevre sağlığı ile can ve mal güvenliği de dahil olmak üzere belgeli turizm yatırım ve işletmelerinin, belgeye esas olan vasıflarının, tarifelerinin, temizlik, intizam, servis, idare ve işletme tarzları ile diğer hususların denetlenmesine ilişkin hükümleri ihtiva eden Turizm Yatırım, İşletme Ve Kuruluşlarının Denetimi Hakkında Yönetmeliğin 5 inci maddesine göre turizm yatırım ve işletmelerinin denetimi, Bakanlık kontrolörleri veya Bakan tarafından görev verilmesi halinde Bakanlık müfettişlerince yapılır. Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü; belge talebinde bulunulan veya belgeli yatırım ve işletmelerin bu Yönetmelik ve ilgili mevzuat hükümleri uyarınca yapılacak tespitlerini, iş yoğunluğu, kaynakların etkin ve verimli kullanımı ile işin niteliğini dikkate alarak il kültür ve turizm müdürleri ya da geçici veya özellik arz eden yatırım ve girişimler için Bakan tarafından belirli bir görev ve süre ile görevlendirilecek Bakanlık personeli aracılığıyla da yapabilir.

Yönetmeliğin “Denetimin Kapsamı” başlıklı 20 nci maddesine göre “Bu Yönetmelik uyarınca yapılacak denetimlerde yatırımın belgeye esas projeye uygunluğu, yatırımda kullanılan malzeme, eleman, tesisat, teçhizat, mefruşat, dekorasyon ve hizmet standardının niteliği ve sınıfı ile uyumu, yatırım ve işletmelerin ‘Turizm yatırım ve işletmeleri nitelikleri yönetmeliği’ ne uygunluğu araştırılır”.

Bu çerçevede belediye ve mücavir alan sınırları dışında yapı ruhsatı ile işyeri açma ve çalışma ruhsatı vermek yetki ve görevi, il özel idaresine aittir. Yangına karşı gerekli önlemlerin alındığını gösteren itfaiye raporunun alınmaması halinde işyeri açma ve çalışma raporu verilemez. İş yeri açma ve çalışma raporu ibraz edilmeden turizm belgesi almak da mümkün değildir.

Diğer taraftan Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğe göre Yönetmelik hükümlerinin uygulanmasından yapı ruhsatı vermeye yetkili idareler, görevli, yetkili ve sorumludur.

Son olarak, Turizm Tesislerinin Niteliklerine İlişkin Yönetmelik geçici madde 1/3’de şu hükmü havidir: “… 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun yürürlüğe girdiği tarihten önce verilen turizm işletmesi belgeleri, işyeri açma ve çalışma ruhsatı yerine geçer. ... Ayrıca turizm işletmesi belgesi işyeri açma ve çalışma ruhsatı yerine geçen ve sonradan işyeri açma ve çalışma ruhsatı almamış olan tesislerin, yangın önlemlerinin yeterli olduğuna dair ilgili kurumdan uygunluk yazısı alarak 30/4/2024 tarihine kadar Bakanlığa ibraz edilmesi zorunludur. Verilen sürede istenilen uygun evrakın Bakanlığa gönderilmemesi halinde Kanunun 34 üncü maddesi uyarınca tesisin belgesi iptal edilir.”